ONBESCHRIJFELIJK

POPULISME



Populisme heeft belang bij het hier en nu, het directe en nabije, bij de treurnis van de tijd, de korte termijn, het dramatisch belichten van het actuele, het ochtendhumeur van een doordeweekse dag, de problemen van de buurman. De populist zit zogenaamd op de huid van de tijd. Hij moffelt de geschiedenis onder het tapijt met als doel vernieuwing tegen te gaan en te behouden wat er schijnbaar was.

Met de retoriek waarin een angstaanjagende werkelijkheid de hoofdpersoon is die als een ontspoorde trein op het bedreigde volk afstormt, wordt een nabije toekomst geschetst waarin het gruwelijke heden aan de orde van de dag is. De populist noemt bij voorkeur de slachtpartij van gisteravond, de beroofde bejaarde van vorige week, de overvallen winkeliers van afgelopen zaterdag.

Politiek populisme deelt een aantal belangrijke eigenschappen met de populaire cultuur en het culturele populisme. Om een achterban te veroveren en in een roes van verbroedering te brengen, kent het politiek populisme een aantal retorische strategieën. De belangrijkste zijn het ontkennen van de geschiedenis en het scheppen van vermeende tegenstellingen tussen groepen. Een groep creëer je door de verschillen tussen individuen onvermeld te laten en iedereen op één hoop te vegen. Het enige wat de populist daarvoor hoeft te doen is uiteenlopende individuen onderling verbinden door ze ene overheersend, gemeenschappelijk kenmerk toe te dichten.

De wervende retoriek van hoogleraren, recensenten en andere bestrijders van het culturele verschil tussen hoog en laag is dezelfde als die van het toenemende politieke populisme. Populisme bestaat bij gratie van het poneren van een tegenstelling tussen een bevoorrechte elite en een veronachtzaamd deel van het volk, waarbij de populist de messianistische rol op zich neemt in naam van een onderdrukte of doodgezwegen groep te spreken en een stem te geven aan haar onuitgesproken leed.

Hij stelt een nationaal of cultureel goed voor alsof het met uitsterven wordt bedreigd en roept dat het alleen kan gered worden wanneer een massa gehoor geeft aan zijn dictaat vulgair te worden door het afwijkende en uitzonderlijke buiten te sluiten. Zodra iemand in naam van iemand of iets anders spreekt, of het volk en de gewone man opduiken in een betoog, weet je dat je te maken hebt met een megalomane menner.

De populist werpt zich op als de redder van een door hemzelf benoemde veronachtzaamde en belaagde groep. Als ziener en held spreekt hij in naam van allen die tot dan toe gelaten hun lot ondergingen, te blind om te zien dat ze zijn verwaarloosd en te onbekwaam om voor zichzelf op te komen. Het veelgehoorde ‘wij zeggen wat de mensen in het land denken’ is typerend voor de woordvoerders van de stommen. De strijd wordt gevoerd in naam van de dieren, van Allah en God en in naam van de gewone mensen van het land.

Angst is het bindmiddel van de populist, en angst zal hij zaaien. Of hij nu de dood van de literatuur, de dreigende ondergang van het eigen land, het verdwijnen van de vrijheid van meningsuiting of het uitsterven van de gorilla verkondigt, bij de populist is de verwoesting nakende en het is vijf voor twaalf.

Connie Palmen over populisme.
‘Het Drama van de afhankelijkheid’. Prometheus.

(Foto: Albert Camus. L'engagement critique. Lourmarin).