DE NIEUWE RONSENAAR (162)

DE COALITIE VAN VALMONT EN MERTEUIL

TOEN SCHONE SCHIJN TENMINSTE NOG SCHOON WAS

'Ah! Mon pauvre Valmont, quelle distance il y a encore de vous à moi! Non, tout l’orgueil de votre sexe ne suffirait pas pour remplir l’intervalle qui nous sépare.’

Citaat uit de eenentachtigste brief van de Marquise de Merteuil aan de Vicomte de Valmont. Zij bepaalt de regels van haar perfide spel dat Choderlos de Laclos haar in zijn Liaisons Dangereuses laat spelen. Om te beginnen met haar maat en lievelingsmarionet Valmont.

‘Les sots sont là pour nos menus plaisirs’, zo heeft ze hem eerder al geschreven. En daar maken ze beiden hun werk van. In alles wat ze veroorzaakt, wreekt ze zich op de snijdende snede die de grijpgulzige pakzucht van mannen in haar hart heeft gekerfd. Mannen die alleen maar hun pretje plukken, terwijl vrouwen genieten van de liefde die zij schenken.

Geliefden als guignols

In de honderdvijfenzeventig fictieve brieven van la Merteuil aan Valmont en omgekeerd, van la Volanges aan la Tourvel, van Chevalier Danceny aan Cécile de Volanges, van Valmont aan Azolan, van de Gercourt aan de Volanges schreef Choderlos de Laclos in 1780 wereldliteratuur over als liefde vermomde perverte wraakzucht. Geprefabriceerde geliefden, als guignols aan de touwen van la Merteuil en haar trawant, de kwalijk gereputeerde Valmont. Ze gebruiken alle anderen. Ze bezigen elkaar. De ravage is niet te overzien.

De kracht van Choderlos de Laclos ligt erin dat hij als geen ander zijn personages voortstuwt in hun intriges. Zij scheppen zelf hun eigen wereld in functie van hetgeen ze bedenken. Je krijgt aldus een intelligent geconstrueerd domino-effect van botsende belangen en gefnuikte gevoelens. Iedereen gaat op de rug, of heeft erop gelegen ooit. Eenieder valt voor de illusie van geluk in liefde. Niemand ontsnapt aan het meesterplan van Madame en Monsieur. Zijzelf al evenmin.

Perverte verfijning in getouwenvet

Het boek is meesterlijk verfilmd door Stephen Frears met een bloedstollende Glenn Close als Marquise de Merteuil en een hoogst verderfelijke John Malkovich als Vicomte de Valmont.
Toen Teater VTV het plan opvatte om dit verhaal (in de bewerking van Christopher Hampton) ten tonele te brengen in Utexbel , vroeg ik me af wat Choderlos’ universum van extreme perverte verfijning in godsnaam verloren had in die afgebladderde nog naar getouwenvet ruikende fabrieksruimte aan de Spinstersstraat.

De schok van die twee totaal differente werelden is evenwel overrompelend en werkt compleet. Na drie replieken zou je het al normaal vinden dat la Merteuil (Pascale Casseyas) en Valmont (Koen Lauwereyns) zondag in hun majestueuze habits d’époque hand in hand naar het stemhokje schrijden. Toen ik uit deze droomwereld weg wandelde, vroeg ik me af hoe het moet geweest zijn in het Ronse van de nobiljons, op een paar dagreizen van Versailles en de châteaux vandaan.

Je bezwijkt voor de donkere charme van het perverte discours. Je bent betoverd door de magisch-realistische belichting. Je vlindert weg op de sonates van de verleiding. Je vraagt je af of Koen Lauwereyns zichzelf speelt, Pascale Casseyas de ware incarnatie is van de duivelse Merteuil. Zo sterk is de identificatie die de ervaren acteurs in hun personages weten te leggen. Je zegt: ja, zo werkt dat. Botsing van grote ego’s en gevoelige zieltjes. Altijd, overal. Zeker in het liefdesspel. Die Choderlos moet iemand ooit heel hard hebben bemind.

De stevige plankenervaring van de VTV-acteurs en de regie van Marjan Loman (voor de generale speciaal terug vanuit haar Schotse bed and breakfast) en Geert Desmijtere toont het publiek op de vooravond van de verkiezingen waarin Ronse groots kan zijn. Dit stuk komt perfect op zijn tijd. Het sleurt ons weer weg uit de trivialiteit van politiek en voert ons mee naar datgene wat niet in verkiezingsprogramma’s staat: de zoektocht van eenieder naar een beetje warmte in het hart.

Met wereldliteratuur, Ronsese textielgeschiedenis en Franse esprit brengt Teater VTV ons weer daar waar het goed toeven is. Veel zin om ze nog eens te herlezen overigens, al die brieven. En die van Madame de Maintenon, Madame de Sévigné, La Pompadour en de memoires van Louis de Rouvray, beter bekend als duc de Saint-Simon. Over de tijd toen de schone schijn tenminste nog schoon was…

----------------------------------------------------------------------------------
* ‘Les Liasons Dangereuses.’ Teater VTV. Fabriekshallen Utexbel. Spinstersstraat 107. Op 7-13-14-20-21 oktober om 20 uur. Reservatie 0478 888 444 of via www.teatervtv.be (reservatie gewenst).
* Les Liaisons dangereuses. Choderlos Laclos. Folio Gallimard. In vertaling: Rainbow Pocket.
* L’ allée du Roi. Souvenirs de la Marquise de Maintenon, épouse du roi de France. Françoise Chandernagor. Julliard Pocket.
* Saint-Simon. Memoires. Privédomein. Arbeiderspers.
* Foto affiche van Robert Mitchell.